اتاق عمل، نام بخشی از بیمارستان است که برای انجام جراحی بیماران این مکان در نظر گرفته شده است. برای نام بردن لوازم و تجهیزات اتاق عمل تنها ابزارهایی مانند تیغ جراحی یا سایر لوازم پزشکی به ذهنتان می‌رسد، همچنین باید دانست که لوازم و تجهیزات اتاق عمل شامل مجموعه‌ای از تجهیزات پزشکی و غیر پزشکی می‌باشد. در این نوشته به آشنایی با انواع تجهیزات اتاق عمل می‌پردازیم.
آشنایی با اتاق عمل
پيشرفت روزافزون دانش پزشكي همراه با رشد فزاينده دست آوردهاي تكنولوژي پزشكي،امروزه افق‌هاي جديدي را در عرصه درمان بيماران گشوده است. از سوي ديگر جراحي به عنوان يكي از اساسي‌ترين شيوه‌هاي درمان همه روزه، سهم بيشتري را در بهبود سلامت بيماران ايفا مي‌كند. اتاق عمل يكي از حساس ترين قسمت‌هاي بيمارستان است چرا كه به علت اعمال و تجهيزات ويژه‌اي كه درآن وجود دارد كوچك‌ترين سهل انگاري درآنجا مي‌تواند عامل مرگ فرد يا افرادي شود. از اين رو از اولين لحظه طراحي اين اتاق توسط مهندسان تا لحظه لحظه تمامي عمل‌هاي جراحي، اعمال ويژه‌اي جهت حفاظت جان انسان‌ها صورت مي‌گيرد.
دستگاه بیهوشی اتاق عمل
مهم‌ترین و اساسی‌ترین قطعه که برای پروسه بیهوشی بیمار مورد استفاده قرار می‌گیرد دستگاه بیهوشی است که آن را دستگاه بویل هم می‌نامند. متخصص بیهوشی با استفاده از این دستگاه که رایج‌ترین نوع آن ماشین بیهوشی با جریان پیوسته است میزان ثابت از گازهای طبی همچون اکسیژن و دی نیتروژن مونوکسید و را با میزان مشخص و ثابت از گازهای بیهوشی ترکیب می‌کند و در ایمن‌ترین حالت تحویل بیمار می‌دهد.
تورنیکت
تورنیکت که به آن رگ بند هم گفته می‌شود بر روی عضو مورد نظر بسته می‌شود و با فشاری که وارد می‌کند باعث مسدود شدن سرخرگ و سیاهرگ می‌شود و جریان خون را متوقف کرده یا کاهش می‌دهد. این قطعه در جراحی ارتوپدی و فوریت‌های پزشکی بسیار استفاده می‌شود.
دستگاه ساکشن
دستگاه ساکشن جراحی یکی از تجهیزات پراستفاده در اتاق عمل است که برای مکش و حذف مایعات جراحی، گاز و مایعات بدن در حین جراحی مورد استفاده قرار می‌گیرد. دستگاه ساکشن در ابعاد کوچکتر را حتما در دندانپزشکی‌ها هم مشاهده کرده‌اید و با آن آشنایی دارید.
ونتیلاتور اتاق عمل جراحی
ونتیلاتور اتاق عمل دستگاهی است که در حین جراحی‌های مختلف که بیمار بیهوش است و قادر نیست به درستی تنفس کند، عمل تنفس را برای بیمار انجام می‌دهد. این دستگاه هوای قابل تنفس را وارد ریه‌ها کرده و سپس دی اکسید کربن را خارج می‌کند و در صورت لزوم به هوای تنفسی بیمار اکسیژن بیشتری نیز اضافه می‌کند. سرعت و حجم تنفس و هم چنین فشار هوای ورودی در این دستگاه قابل تنظیم است. ونتیلاتور اتاق عمل از یک کمپرسور، میکسر و مرطوب کننده تشکیل شده است. هوا و اکسیژن در این دستگاه ترکیب شده و هوای فشرده تولید می‌شود. این دستگاه تنها دارای یک مد است زیرا وضعیت تنفسی بیماران تحت بیهوشی از لحاظ نوع ونتیله شدن مانند هم است. اما در ونتیلاتوری که در بخش مراقبت‌های ویژه استفاده می‌شود بسته به شرایط بیمار مدهای مختلفی وجود دارد.
کابین گرم کننده
کابین گرم کننده دارای یک، دو یا سه محفظه است و در انواع ثابت و متحرک وجود دارد. اما کاربرد این تجهیزات برای گرم کردن مایعات، پارچه و پتو بیمارستانی است به گونه‌ای که دمای طبیعی بدن در حین عمل جراحی حفظ شود و خطر سرمازدگی یا هیپوترمی رفع شود.
صفحه نمایش جراحی
این صفحه به شکل مانیتوری در اتاق عمل است که به کادر جراحی و درمان این امکان را می‌دهد در حین جراحی آناتومی بیمار و روند انجام جراحی را به طور کامل مشاهده کنند. این قطعه شامل یک صفحه نمایشگر دیواری و بازوهای متصل شونده به چراغ سیالیتیک است که یک تصویر باکیفیت را از نمای نزدیک نشان می‌دهد. مانیتور اتاق عمل دستگاهی است که پارامترهای حیاتی بیمار مانند نوار قلب، ضربان قلب، دما، برون ده قلبی، فشار خون، میزان گازهای تنفسی و سطح اکسیژن خون را در حین جراحی اندازه گیری می کند. این پارامترها یا ماژول های اندازه گیری شده به صورت عدد، نمودار یا شکل موج بر روی صفحه نمایش دستگاه نشان داده می شوند. برای هر کدام از پارامترهای نام برده، در سیستم دستگاه یک محدوده استاندارد تعریف شده است. چنانچه عدد اندازه گیری شده از این بازه خارج شود آلارم دستگاه به صدا در می‌آید. به این شکل، جراح و کادر اتاق عمل از وضعیت بیمار مطلع می‌شوند و در صورت نیاز اقدامات لازم را انجام می‌دهند. مانیتور علائم حیاتی که در اتاق عمل استفاده می‌شود باید پارامترها را در کمترین زمان ممکن و به طور مستمر اندازه گیری کند. علاوه بر این، این دستگاه باید قابلیت اتصال به سایر تجهیزات اتاق عمل مانند ماشین بیهوشی، ونتیلاتور، پالس اکسیمتر و پمپ‌های داخل وریدی را داشته باشد.
تخت جراحی
تخت جراحی برای ثابت نگه داشتن بیمار در حین عمل جراحی استفاده می‌شود. این نوع تخت بیمارستانی دارای یک سطح مقطع مناسب است که در حالت‌های مختلف قرار گرفته و قسمت مورد نظر بدن بیمار را در دید بهتری برای جراح قرار می‌دهد. تخت جراحی باید طوری ساخته شده باشد که از جابجایی بیمار و ضربه به وی جلوگیری کند. سایر ویژگی‌های تخت اتاق عمل به شرح زیر است:
- ایستایی کامل داشته باشد.
- ارتفاع آن قابل تنظیم باشد.
- بر روی سطوح نمناک نیز ثابت بماند(این ویژگی با استفاده از چرخ های ترمزدار دستگاه تامین می شود)
- دارای رویه قابل جدا شدن و قابل شستشو باشد.
- غیر قابل اشتعال باشد.
- فشار وارده به بیمار را کاهش دهد.
- روکش ضد حساسیت داشته باشد.
- آنتی استاتیک باشد.
- در برابر میکروارگانیزم‌ها، قارچ‌ها و باکتری‌ها مقاوم باشد.
تخت‌های اتاق عمل در دو مدل مکانیکی و الکتریکی تولید می‌شوند. مدل مکانیکی به وسیله اهرم‌های دستی تنظیم شده و ارتفاع و موقعیت قرار گرفتن شکن‌های آن مشخص می‌شود. در حالی که تخت الکتریکی دارای یک موتور الکتریکی است و تنظیمات آن با استفاده از یک ریموت انجام می‌شود.
چراغ سیالیتیک
چراغ سیالیتیک که در حین عمل‌های جراحی استفاده می‌شود به گونه‌ای طراحی شده است که موضع عمل را کاملا روشن کرده و سایه تولید نکند. در این چراغ از صفحات انعکاس دهنده استفاده می‌شود که سایه را از بین می‌برند. این چراغ نور سرد تولید می‌کند و مزیت آن این است که دمای اتاق عمل و دمای محل تحت عمل را افزایش نمی‌دهد. به دلیل تمرکز تابش، عمق نفوذ به بافت استاندارد و مناسب است. این چراغ با برق شهر کار می‌کند اما دارای تعدادی باتری است که در شرایط اضطراری مورد استفاده قرار می‌گیرند. میزان نوری که از این چراغ ساطع می‌شود با واحد LUX اندازه گیری شده و این میزان با توجه به نظر جراح با استفاده از دکمه های مخصوص کم یا زیاد می شود. چراغ اتاق عمل می‌تواند سیار یا ثابت باشد. نوع ثابت آن بر روی سقف نصب شده و دارای بازوهایی است که برای تنظیم موقعیت و ارتفاع آن استفاده می‌شوند. یکی از نکات مهم در مورد این چراغ، امکان استریل کردن آن است. به دلیل امکان آلوده شدن چراغ در اتاق عمل، لازم است قبل و بعد از هر عمل جراحی ضد عفونی شود. لامپ چراغ سیالیتیک از نوع هالوژن- تنگستن یا زنون است. لامپ زنون نسبت به لامپ هالوژن تنگستن هم نور بیشتر و هم قیمت بیشتری دارد. در ساخت چراغ سیالیتیک تعدادی لامپ ذخیره نیز قرار داده می‌شود تا در صورتی که لامپ اصلی عملکرد درستی نداشته باشد از آن‌ها کمک گرفته شود.
میکروسکوپ جراحی
میکروسکوپ جراحی یکی از تجهیزات اتاق عمل است که برای بزرگ کردن ناحیه عمل یا یک جزء ریز از بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد. این میکروسکوپ بیشتر در جراحی‌های اعصاب، عروق خونی و لنف، یا در جراحی پلاستیک استفاده می‌شود. این میکروسکوپ مانند میکروسکوپ‌های آزمایشگاهی عمل کرده و قابل استفاده در اتاق عمل است. هم چنین تنظیم آن در یک حالت ثابت انجام شده و تا پایان جراحی نیاز به مداخله جراح ندارد. این دستگاه از دو میکروسکوپ چشمی تشکیل شده که در کنار هم قرار گرفته اند و دارای پایه، بدنه و منبع نوری می‌باشد. بدنه آن شامل قسمت‌های زیر می‌باشد:
- عدسی
- دوربین دو چشمی
- شکاف دهنده پرتوی نور
- تغییردهنده ی بزرگنمایی
- کنترل کننده کانون قرار گیری جسم
همچنین یکی از مزایای میکروسکوپ جراحی امکان نصب دوربین روی آن است که مشاهدات جراح را بر روی یک مانیتور مخصوص نشان داده و ضبط می‌کند. نور دستگاه باید نور سرد باشد و علاوه بر عدم ایجاد سایه، دمای محل عمل را نیز بالا نبرد. پایه میکروسکوپ آن را در یک حالت مشخص قفل می‌کند و باعث می‌شود در حین عمل دچار لرزش و جابجایی نشود. این دستگاه باید قابلیت ضد عفونی کردن داشته باشد و پس از هر عمل جراحی تمیز و استریل شود.
چراغ UV جراحی
چراغ UV جراحی یا اشعه ماوراء بنفش چراغی است که برای استریل کردن اتاق عمل و تجهیزات آن مورد استفاده قرار می‌گیرد. از این چراغ اشعه ای با طول موج 260 تا 270 نانومتر ساطع می‌شود که قابلیت نفوذ به میکروارگانیزم‌ها را داشته و آن‌ها را از بین می‌برد. چراغ UV از لامپ‌های استوانه ای شکل تشکیل شده است که کل فضای اتاق عمل را پوشش می‌دهند. این دستگاه قابلیت جابجایی دارد و دارای یک ریموت است که امکان کنترل از راه دور را حتی از پشت دیوار و بدون دید مستقیم امکان پذیر می‌کند. مزیت دیگر این چراغ امکان تنظیم آن برای عملکرد اتوماتیک در یک روز و ساعت مشخص است. همچنین اگر یکی از لامپ‌های آن دچار اختلال شود لامپ‌های دیگر به استریل کردن ادامه می‌دهند. میزان ضد عفونی کردن با استفاده از این چراغ به مدت زمان و دوز آن بستگی دارد. بعضی از میکروارگانیزم‌ها باید مدت بیشتری تحت این تابش قرار بگیرند تا از بین بروند. چراغ UV ممکن است ثابت یا سیار باشد. مدل سیار آن باید در وسط اتاق قرار بگیرد تا کل اتاق را ضد عفونی کند. مدل ثابت که روی سقف نصب می‌شود باید در محلی نصب شود که تمام اتاق را پوشش دهد. لازم به ذکر است که این روش ضد عفونی تنها برای سطح اجسام است و از شیشه یا پلاستیک رد نمی‌شود. مزایای استفاده از این چراغ به شرح زیر است:
- از بین بردن کامل میکروارگانیزم‌ها از سطح اجسام و هوا
- استریل کردن قسمت‌هایی از اتاق که در دسترس نیستند مانند زیر تخت یا زیر میز
- استریل کردن دستگاه‌هایی که به صورت دستی نمی‌توان ضدعفونی کرد.
- کاهش هزینه ضد عفونی در بیمارستان
- از بین بردن بیشتر انواع باکتری‌های نسبت به روش‌های دیگر ضد عفونی
خون
در برخی جراحی‌ها به خصوص حالتی که بیمار مسن یا نوزاد باشد لازم است از دستگاه گرم کننده خون استفاده شود که خون و سایر مایعات تزریق شونده به بدن را گرم می‌کند. عملکرد این دستگاه تحت تاثیر دمای محیط، جریان هوا و جریان مایع گذرنده از دستگاه است. با توجه به الکتریکی بودن دستگاه اتصالات آن بسیار مهم است و در صورت نشتی ممکن است خطر جدی برای بیمار داشته باشد. علاوه بر این هنگام ضد عفونی کردن دستگاه باید دقت شود که تمام قسمت‌های دستگاه با مناسب‌ترین ماده ضد عفونی شوند. این کار هم به طول عمر بیشتر دستگاه کمک می‌کند و هم از انتقال آلودگی و عفونت جلوگیری می‌کند. این دستگاه دارای سیستم هشدار برای دمای بالا یا پایین و اختلالات سنسور دستگاه است. دستگاه وارمر خون دارای انواع مختلفی است که به شرح زیر است:
- لیکوئید: در این مدل حرارت به سرعت به مایع انتقال داده می‌شود. اما مشکلاتی را به همراه دارد که باعث شده است از این دستگاه دیگر استفاده نشود.
- سولید: این مدل کیفیت بالایی دارد و استفاده از آن نیز آسان است. علاوه بر این، تغییرات دمای محیط بر روی دمای مایع داخل دستگاه تاثیر نمی‌گذارد.
دستگاه الکتروسرجری
الکتروسرجری دستگاهی است که با استفاده از جریان الکتریکی با فرکانس بالا(بیش از 350 هرتز) موجب بریدن و همچنین جلوگیری از خونریزی بافت‌ها می‌شود. علت استفاده از فرکانس بالا این است که جریان با فرکانس پایین، در صورت عبور از بدن باعث انقباض عضلانی و برق گرفتگی می‌شود. برش ایجاد شده توسط این دستگاه آسیب زیادی به بافت وارد نمی‌کند. جریان الکتریکی که از دستگاه خارج می‌شود وارد بدن بیمار شده و پس از عبور از بدن از یک الکترود بازگشتی خارج می‌شود. در این حالت بدن بیمار جزئی از یک مدار الکتریکی است. این روش مزایای زیادی دارد، مانند:
- هزینه کمتر از لیزر
- سرعت بالاتر از دیود لیزری
- بند آوردن سریع خون
- درد کمتر پس از برش
- امکان ایجاد برش های بسیار کوچک
- امکان استفاده از آن در نقاط مختلف بدن با استفاده از فرم دادن سیم الکترودها
همچنین این دستگاه دارای لوازم جانبی زیر می‌باشد:
- قلم تک قطبی: این قلم یک الکترود فعال است که دارای دکمه برای حالت برش یا انعقاد است. لازم است این الکترود پس از هر بار استفاده ضد عفونی شود. همچنین باید دارای سطح صاف باشد و از موادی ساخته شده باشد که به بافت نچسبد.
- قلم دو قطبی: این قلم برای انعقاد بافت استفاده می‌شود و به غیر از دو سر آن، بقیه قسمت ها از مواد عایق ساخته شده اند.
- صفحه بیمار: این صفحه با یک کابل به طول 3 متر به دستگاه متصل می‌شود. جنس و سایز این صفحه با توجه به توان خروجی دستگاه انتخاب می‌شود و بهتر است برای حفظ ایمنی بیمار به حداکثر توان خروجی دستگاه دقت شده و حداقل سطح تماس برای بیمار ایجاد شود. این صفحه باید انعطاف پذیر و از جنس سیلیکون هادی باشد تا بتوان آن را در قسمت‌های مختلف بدن قرار داد.
- پدال پایی: این پدال وظیفه فعال کردن الکترود و ژنراتور را بر عهده دارد. در الکتروسرجری از دو پدال کمک گرفته می‌شود که یکی مخصوص برش و دیگری برای انعقاد است. این پدال‌ها باید ضد آب و ضد اشتعال باشند.
کاپنوگراف
کاپنوگراف یک مانیتور دی اکسید کربن است که فشار جزئی این گاز را در بازدم بیمار اندازه گیری می‌کند. با توجه به این که میزان دی اکسید کربن در پایان هر بازدم به حداکثر مقدار خود می‌رسد، به آن دی اکسید کربن انتهای بازدمی نیز گفته می‌شود. کاربرد اصلی این دستگاه در اتاق عمل بیمارستان است. زیرا در حالت بیهوشی بیمار، این دستگاه وضعیت تنفسی، نشت‌های دمی و قطع مسیر ونتیلاسیون را نشان می‌دهد. این دستگاه را می‌توان با استفاده از یک ثبت کننده به مانیتور علائم حیاتی بیمار متصل کرد. کاپنوگراف دارای دو مدل است:
- در مدل اول حسگر و آنالیزور دستگاه در مسیر هوای خروجی از ریه بیمار قرار می‌گیرد و اندازه گیری را انجام می‌دهد.
- در مدل دوم یک لوله نمونه گیر در مقابل هوای خروجی از ریه بیمار قرار گرفته و مقداری از آن را به دستگاه انتقال داده و اندازه گیری انجام می‌شود.
تحریک کننده عصب EMS
این دستگاه که جریان الکتریکی کمی دارد در جراحی‌های اعصاب برای تشخیص محل عصب، تحریک و یا درمان آن مورد استفاده قرار می گیرد. عملکرد دستگاه به این صورت است که سوزن دستگاه با استفاده از یک سیم رابط به پروب یا قلم دستگاه وصل شده و وارد بافت می شود. در این حالت جریان الکتریکی به بافت منتقل می‌شود. در صورتی که در نزدیکی این محل عصب وجود داشته باشد تحریک شده و ایمپالس عصبی به مغز و نخاع ارسال می‌شود. در پاسخ به این ایمپالس، عضله مربوطه منقبض می‌شود. آلارم دستگاه به گونه‌ای طراحی شده است که هنگام نزدیک شدن به عصب، جراح را آگاه می‌سازد.
سینک اسکراب
سینک اسکراب در ورودی اتاق ایزوله بیمارستان و قبل از ورود به اتاق عمل قرار دارد و از جنس استیل ضد زنگ ساخته شده است. نحوه ساخت این سینک به گونه ای است که هیچ درزی نداشته و یکپارچه است. شیر آب آن بدون تماس با دست و با استفاده از آرنج یا از طریق یک پدال پایی باز و بسته می‌شود. همچنین ممکن است دارای سنسور و چشم الکترونیکی برای باز و بسته شده باشد. سینک اسکراب اتاق عمل دارای اندازه‌های مختلف است و به صورت یک، دو یا سه نفره ساخته می‌شود. لبه دار بودن این سینک باعث می‌شود آب به بیرون نپاشد و از عفونت جلوگیری شود. این وسیله باید به گونه ای ساخته شده باشد که به راحتی توسط بتادین یا مواد مختلف ضد عفونی شود. در واقع یک پمپ بتادین در کنار این سینک قرار داده می‌شود.
